PORSELEN SANATI “İMALAT MERASİMİ”

Porselencilik sanayini iki kısma ayırmak gerekir. İlki sanatkârın iptidai şekilde el emeği ile meydana getirdikleri, diğeri ise bu günde tatbik edilen fabrikasyon eserlerdir. Size bu eserlerin imal merasiminden birkaç önemli bilgi ve detayı aktarmak istiyorum; En eski porselenler hakkında bildiğimiz yegâne bilgi kaya tozu ile kili karıştırarak yapıldıkları hakkındadır. Bir nevi kil kaolinin iyice dövülerek Feldspat ve kavarçın yine ince dövülmüş kum ile yoğrularak hamur haline getirilmesi ile porselene lazım olan çamur meydana getirilirdi. Bazen bir çamur kitlesinin torunlara kadar intikal etmesi çini yapan ustalardaki sebat ve tehammülün, sanat aşkı ile birleşen en büyük delilidir. İptidai porselen imalathanelerinde porselenin ilk malzemesini teşkil eden dövülmüş granit ile kil, uzun zaman hamur halinde bekletilir ve ara sıra karıştırılarak hamur tazelenirdi. Uzun zaman beklemiş hamurdan yapılan işler fevkalade ince işlere elverişli olduğu gibi porselenlere has olan tınlamanın ( parmakla sertçe vurduğunuzda çıkan sesin ) berraklığına da hizmet eder. En güzel ses veren bir tabak veya kase; çok emek verilmiş bir hamurun mahsulüdür. El emeği ile yapılan işlerin imalinde büyük varlığı görülen tornadır, yüzlerce sene çini ve çömlek yapan ustalara tezgâhlık vazifesini gören teker üzerinde yaratılan şaheserler bugün müzeleri doldurmaktadır. Çin ve Avrupa’nın ilk sanatkârları da işlerini bu torna tabir edilen bir kaide ortasında devrine dönen yuvarlak orta masası hissi veren adi tekerlek tezgâhlarda sabırla ellerinin mahareti ile ortaya çıkartmışlardır. Sağlam ve iyi tınlama veren eserlerin meydana gelmesinde bu el işlerinin mühim rolü vardır. Eser, tornada hataları tıraş edildikten sonra perdah edilir ve güneşte kurumaya bırakılırdı. Daha sonra imalathanede işin ehli başka bir usta tarafından ele alınarak, tasarlanılan tezyinat eserin üzerine çizilir veya iğne ile delinmiş kağıt kalıbı eserin üzerine tatbik edilerek kömür tozuna havi küçük bir torbayı kağıdın üzerinde gezdirilerek, kağıttaki deliklerden porselenin üzerine bulaşan siyah hatlarla işin ilk taslak hatları ortaya çıkardı. Çinli ustalar bu kâğıtla kalıplama usulüne rağbet etmediklerinden desenlerinin hatlarını ince çizgilerle hazırlarlar ve bu tersim işinde bazen tek kıla sahip çok hassas fırçalar kullanırlardı. Porselen renklerini tayin etme işi de hayli tecrübe sahibi ustaların başarabileceği bir işti. Çünkü porselenlerin üzerinde gördüğümüz bugünkü renkler eser pişmeden evvel başka renk arz etmektedir. Bu iş için hazırlanmış bir tablo hangi boyanın fırından sonra hangi rengi, ne nispette alacağını tahminen göstermekte olup sanatkâra yol gösterirdi. Bu suretle hazırlanan eser sır banyosundan geçildikten sonra işine göre harareti 800, 2000 derece hararet arasında olan fırınlarda itina ile pişirilerek tamamlanırdı. 800’den fazla hararette pişmeden renklenerek, rengin üzeri sırlanarak pişirme usulüne Frenk’lerin tabiri ile “grand feu” yani büyük ateş denir. Bu tarz işler Çin’in sır altı kobalt mavi ile boyanmış eserlerle Kanton vesair doğu mamulatta tamamı ile görülmektedir. Büyük ateşte pişen porselenlerde boya, sırın altında kaldığı içindir ki renk parlaklığı gayet fazladır. Fransa’da Sevres fabrikasının bazı ender eserleri de bu usulde işlenmiştir. Renk ve desen sırrın altında muhafaza edilerek aşınmaya maruz kalmamasından dolayı bu usul imal edilmiş eserlerin renkleri daha dayanıklı ve canlıdır. İkinci ve modern şekil ise fabrikasyon diye tabir ettiğimiz usuldür. Atölye ve fabrikalarda bu iş tamamıyla kimyevi şekilde başarılmaktadır. Mümkün yumuşaklıkta hazırlanan balçık, çelik kalıplara dökülmekte ve kalıplarda kurutulan bisküvi daha sonra otomatik tornalarda tesviye edildikten sonra sır banyosundan geçirilir. Boyanmadan fırında pişirilerek beyaz zeminli olarak fırından çıkarılan eserlerin sanatkârlar tarafından renkleri işlenir ve ikinci kere “petit feu” diye tabir ettiğimiz küçük ateşte harareti 200 ile 400 dereceyi geçmeyen fırınlarda tekrar pişirilir. Porselendeki renklerin güzel ve net olarak meydana gelmesi için bu fırın işi birkaç defa tekrar edilir,şayet hazırlanan porselene altın yaldız motifler işlenecek ise en son kimyevi maddelerle hazırlanarak likit hale getirilmiş altın ile yaldız işi yapılır ve tekrar azami 150 derece hararette tekrar fırınlanırdı.